بازار مالی چیست؟ انواع بازارهای مالی | شناخت اصول و ابزارهای سرمایه‌گذاری

بازارهای مالی به‌عنوان ارکان اصلی اقتصاد جهانی شناخته می‌شوند. این بازارها به افراد، شرکت‌ها و دولت‌ها اجازه می‌دهند تا دارایی‌های خود را به شکل‌های مختلفی سرمایه‌گذاری کنند. درک دقیق مفاهیم بازارهای مالی برای علاقه‌مندان به فعالیت در زمینه اقتصاد و سرمایه‌گذاری بسیار حیاتی است. با شناخت این مفاهیم می‌توانید با هوشمندی بالا به خریدو‌فروش اوراق بهادار، ارز، کالاها و حتی خدمات بپردازید.

منظور از بازار مالی‌ چیست و چه انواعی دارد؟

بازار مالی سیستمی است که در آن دارایی‌های مالی مانند: سهام، اوراق قرضه، کالاها، ارزها و سایر ابزارهای مالی خریدو‌فروش می‌شوند. این بازارها به صورت فیزیکی یا آنلاین عمل می‌کنند و متناسب با نوع عملکرد در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرند. در ادامه به انواع بازارهای مالی می‌پردازیم.

انواع بازارهای مالی

بازار پول Money Market))؛ قلب تپنده اقتصاد مالی کوتاه‌مدت

بازار پول بازاری است که در آن ابزارهای مالی کوتاه‌مدت، با سررسید کمتر از یک سال، خریدو‌فروش می‌شوند. این بازار به بانک‌ها، موسسات مالی و شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا نقدینگی مورد نیاز خود را تامین کنند. ابزارهای مالی رایج در بازار پول شامل: اوراق خزانه، گواهی سپرده بانکی و سندهای بانکی هستند.

ویژگی‌های این نوع بازار عبارت‌اند از:

• سررسید کوتاه‌مدت (کمتر از یک سال)
• نقدینگی بالا
• امنیت بالا در مقایسه با بازارهای دیگر

بازار پول با مدیریت نقدینگی، پایدار کردن سیستم‌های مالی و هدایت منابع به سمت بخش‌های اقتصاد، برای تامین نیازهای نقدی کوتاه‌مدت و نقدینگی موسسات مالی بسیار اهمیت دارد. در این بازار نرخ بهره به‌طور معمول از سایر بازارهای مالی پایین‌تر است و ابزارهای مالی مورد معامله در آن، معمولا کم‌ریسک و با اعتبار بالا هستند.

از جمله مهم‌ترین ابزارهای بازار پول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گواهی سپرده (Certificate of Deposit): ابزارهای مالی با سررسید مشخص که توسط بانک‌ها صادر می‌شوند و به صاحبان آن‌ها نرخ بهره مشخصی پرداخت می‌کنند
• اوراق تجاری (Commercial Paper): بدهی کوتاه‌مدتی هستند که توسط شرکت‌ها برای تامین مالی نیازهای نقدی کوتاه‌مدت خود صادر می‌شوند
• پذیرش بانک‌ها (Banker's Acceptances): نوعی اوراق بهادار است که توسط بانک‌ها برای تامین اعتبار در معاملات تجاری صادر می‌شود
• اوراق قرضه کوتاه‌مدت دولتی: دولت‌ها برای تامین منابع مالی کوتاه‌مدت، اوراق قرضه با سررسید کم‌تر از یک سال منتشر می‌کنند
• واردات و صادرات مالی (Repurchase Agreements یا Repo): قراردادهایی که در آن یک موسسه مالی اوراق بهادار را به‌عنوان تضمین برای وام‌های کوتاه‌مدت ارائه می‌دهد

بازار سرمایه (Capital Market)؛ دروازه‌ای به سوی رشد اقتصادی بلندمدت

بازار سرمایه به بازاری گفته می‌شود که در آن دارایی‌ها و ابزارهای مالی با مدت‌زمان طولانی‌تر از یک سال خریدوفروش می‌شوند. این بازار شامل: اوراق قرضه، سهام و ابزارهای مالی دیگر است که به کمک آن‌ها شرکت‌ها و دولت‌ها برای پروژه‌های بلندمدت خود سرمایه جذب می‌کنند. بازار سرمایه خود به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

• بازار اولیه (Primary Market): جایی است که شرکت‌ها اوراق بهادار خود را برای اولین بار به عموم عرضه می‌کنند. این عرضه شامل عرضه اولیه سهام (IPO) است که در آن شرکت‌ها برای جذب سرمایه جدید وارد بورس می‌شوند. در این بازار پول‌های سرمایه‌گذاران به شرکت‌ها منتقل می‌شود
• بازار ثانویه (Secondary Market): بازاری است که در آن سرمایه‌گذاران اوراق بهادار و سهام را پس از عرضه اولیه، خریدو‌فروش می‌کنند. در این بازار شرکت‌ها هیچ‌گونه سرمایه جدیدی جذب نمی‌کنند؛ بلکه فقط تبادل اوراق بهادار میان سرمایه‌گذاران انجام می‌شود. این بازار شامل بورس‌های معتبر جهانی یا بازارهای خارج از بورس است

بازار سرمایه با ایجاد شفافیت اقتصادی، کاهش ریسک، تشویق به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اقتصادی، تامین منابع مالی در بلندمدت، شکل‌گیری قیمت‌گذاری عادلانه، حمایت از رشد و توسعه اقتصادی و ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری برای عموم، از ابزارهای خاصی برای این اهداف استفاده می‌کند.

این ابزار عبارت‌اند از:

• سهام (Stocks)
• اوراق قرضه (Bonds)
• اوراق مشارکت (Participation Bonds)
• صندوق‌ سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Funds)
• ابزارهای مشتقه (Derivatives)

بازار ارز (Forex Market)؛ بزرگ‌ترین بازار مالی دنیا

بازار ارز یا فارکس به دلیل حجم بالای معاملات، نقدینگی زیادی دارد و برای سرمایه‌گذاران فرصتی به وجود می‌آورد تا در کوتاه‌مدت و بلند‌مدت بر اساس تغییرات نرخ ارز سود کسب کنند. این بازار 24 ساعته فعال است و بزرگ‌ترین بازار مالی از نظر حجم معاملات به‌شمار می‌آید.

بازار فارکس از طریق صرافی‌های آنلاین و از طریق معامله‌گران در سطح جهانی انجام می‌شود؛ در نتیجه فعالان این بازار از طریق خریدو‌فروش ارزها سود کسب کنند. همچنین این بازار به‌عنوان بازاری غیر متمرکز، هیچ مرکز فیزیکی ندارد و تمامی معاملات به صورت آنلاین در آن انجام می‌شود.

مهم‌ترین ویژگی‌های بازار فارکس عبارت‌اند از:

• نقدینگی بسیار بالا
• فعالیت 24 ساعته بازار
• امکان دسترسی برای سرمایه‌گذاران فردی
• امکان کسب سود از روندهای صعودی و نزولی
• نوسانات شدید قیمت‌ها
• ریسک بالا به خصوص برای افراد مبتدی

برای مطالعه بیشتر به مقاله فارکس چیست از ویفاکس کالج مراجعه کنید.

بازار کالا (Commodity Market)

بازار کالا بازاری است که در آن کالاهای اولیه یا خام مانند: نفت، طلا، گندم و دیگر منابع طبیعی خریدو‌فروش می‌شوند. این بازار شامل بازارهای فیزیکی (محل‌های خرید و فروش کالا) و بازارهای آتی است که در آن‌ها قراردادهایی برای خرید یا فروش کالا در آینده با قیمت معین منعقد می‌شود. از ویژگی‌های این بازار می‌توان به: معامله کالاهای طبیعی و خام، بازارهای فیزیکی و آتی و تحت تاثیر بودن قیمت کالاها به عرضه و تقاضا و شرایط جهانی اشاره کرد.

بازار مشتقات (Derivatives Market)؛ ابزارهای پیچیده برای مدیریت ریسک مالی

برای شناخت بازارهای مالی حتما باید با بازار مشتقات نیز آشنا بود.  در این بازار ابزارهای مالی مبتنی بر دارایی‌های پایه مانند: سهام، ارز یا کالاها معامله می‌شوند. در واقع سرمایه‌گذاران با این ابزارها ریسک‌های خود را مدیریت می‌کنند یا از تغییرات قیمت‌ها سود می‌برند. قراردادهای آتی، اختیارات و سوآپ‌ها از جمله محصولات مشتقات به‌شمار می‌روند.

ویژگی‌های بازار مشتقات عبارت‌اند از:

• ابزارهای مالی مشتق شده از دارایی‌های پایه
• قابلیت استفاده برای مدیریت ریسک
• ابزارهای پیشرفته برای پیش‌بینی و سود بردن از تغییرات قیمت

بازار بورس اوراق بهادار (Stock Market)؛ سهام، اوراق قرضه و دیگر ابزارها

در میان انواع مفاهیم بازارهای مالی کاربران ایرانی نام بازار بورس را بیشتر از بقیه شنیده‌اند و احتمالا آشنایی بیشتری با آن دارند. به‌طورکلی در این بازار سهام شرکت‌ها و دیگر اوراق بهادار عمومی خریدوفروش می‌شود. این بازار به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد که در شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کنند و در سود و زیان آن‌ها شریک باشند. بازار بورس شامل بورس‌های معتبر جهانی مانند: بورس نیویورک، بورس لندن و بورس تهران است.

بازار سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات (Real Estate Market)

یکی دیگر از انواع بازارهای مالی، بازار املاک و مستغلات است که معاملات مربوط به خریدوفروش املاک و مستغلات در آن انجام می‌شود. فعالان بازارهای مالی با استفاده از این بازار می‌توانند در فرایند خریدوفروش خانه‌ها، زمین‌ها و سرمایه‌گذاری‌های تجاری شرکت کنند. این نوع بازار معمولا به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری بلندمدت در نظر گرفته می‌شود.

بازار نقدی (Cash Market)؛ مبنای خرید و فروش سریع و مستقیم دارایی‌ها

همانطور که از اسم بازار نقدی مشخص است در این بازار معاملات به‌صورت معاملات نقدی به سرانجام می‌رسند. به این معنا که پول به‌صورت آنی در ازای کالا یا دارایی پرداخت می‌شود. در این بازار بر خلاف بازارهای آتی، هیچ‌گونه تعهدی برای پرداخت در آینده وجود ندارد.

بیشتر بخوانید: کوچینگ (Coaching) در بازارهای مالی چیست؟

نقش و اهمیت بازارهای مالی در رشد اقتصادی کشورها

برای درک کامل مفاهیم بازارهای مالی، حتما باید با نقش این ابزارها در بازارهای مالی آشنا بود. این بازارها به‌عنوان ابزارهایی اساسی در رشد اقتصادی کشورها عمل می‌کنند و علاوه بر کمک به شرکت‌ها و دولت‌ها برای تامین منابع مالی، بر رشد و توسعه اقتصادی نیز نقش مهمی دارند. در ادامه به برخی از نقش‌های کلیدی بازارهای مالی در اقتصاد اشاره می‌کنیم.

حمایت از کسب‌وکارها و صنعت

شرکت‌ها برای تامین مالی پروژه‌های توسعه‌ای خود به منابع نیاز دارند. بازارهای مالی با ایجاد امکان جذب سرمایه از طریق فروش سهام و اوراق قرضه، به کسب‌وکارها کمک کرده تا منابع مورد نیاز خود را به دست آورند و در نتیجه توسعه و گسترش پیدا کنند.

افزایش نقدینگی و فرصت‌های سرمایه‌گذاری

بازارهای مالی به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند که با خریدو‌فروش دارایی‌ها، از فرصت‌های سرمایه‌گذاری سود ببرند. نقدینگی بالا در این بازارها باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران به راحتی دارایی‌های خود را بفروشند یا خریداری کنند.

آسان‌تر کردن فرایند تبادل و مدیریت ریسک

باتکیه‌بر ابزارهای مالی متنوع، افراد و شرکت‌ها ریسک‌های مالی خود را مدیریت می‌کنند. ابزارهایی مانند: قراردادهای مشتقه و بیمه‌ها راهکاری موثر برای کنترل نوسانات قیمتی و به حداقل رساندن ریسک‌های اقتصادی به‌شمار می‌آیند.

مکانیزم‌های بازارهای مالی؛ مفاهیمی مهم برای درک این بازارها

یکی از مهم‌ترین مفاهیم بازارهای مالی، چگونگی عملکرد آن‌ها است. در واقع مکانیزم‌های بازارهای مالی سیستم‌ها و قوانینی هستند که بر اساس آن‌ها بازارها فعالیت خود را ادامه می‌دهند. این مکانیزم‌ها تضمین می‌کنند که خریدو‌فروش دارایی‌ها به صورت منظم و شفاف انجام می‌شود. در ادامه به مهم‌ترین مکانیزم‌های بازارهای مالی می‌پردازیم.

نظام قیمت‌گذاری و عرضه و تقاضا؛ چگونه بازارها قیمت‌ها را تعیین می‌کنند؟

اساس‌نامه بازارهای مالی بر روی اصل عرضه و تقاضا بنا شده است. زمانی که تقاضا برای یک دارایی مالی (مثل سهام، اوراق قرضه یا کالا) بیشتر از عرضه آن باشد، قیمت دارایی افزایش می‌یابد و برعکس. این فرایند به‌طور مداوم در بازارهای مالی تکرار شده و قیمت‌ها به‌طور طبیعی تنظیم می‌شوند. عرضه و تقاضا در بازارهای مالی تحت تاثیر عواملی مختلفی مانند: اخبار اقتصادی، گزارش‌های مالی شرکت‌ها، تغییرات نرخ بهره و سیاست‌های دولتی قرار دارد.

از سوی دیگر در مفاهیم بازارهای مالی نظام قیمت‌گذاری نیز بسیار مهم است. به عبارت بهتر قیمت‌ دارایی‌های مالی از طریق فرایندهای مختلف قیمت‌گذاری به دست می‌آیند. در بازارهای مالی قیمت‌ها به‌صورت پویا و بر اساس توافق دو طرف معامله (خریدار و فروشنده) تعیین می‌شود.

بااین‌حال فرایند قیمت‌گذاری در بازارهای نقدی و آتی متفاوت هستند:

• قیمت‌گذاری در بازار نقدی: در بازار نقدی قیمت‌ها بلافاصله پس از انجام معامله مشخص می‌شوند و خریدار و فروشنده دارایی‌ها را در لحظه پرداخت و دریافت می‌کنند
• قیمت‌گذاری در بازار آتی: در این نوع بازارها قیمت‌ها به‌صورت پیش‌نگری برای تاریخ‌های آینده تعیین می‌شوند

کارگزاران و کمیسیون‌ها؛ نقش واسطه‌ها در بازارهای مالی

در بازارهای مالی کارگزاران و کمیسیون‌ها نقشی حیاتی دارند و فرایند خریدو‌فروش را برای سرمایه‌گذاران آسان‌تر می‌کنند. به طور کلی کارگزاران به‌عنوان واسطه بین خریداران و فروشندگان در بازار عمل می‌کنند و به دو صورت فیزیکی یا آنلاین خدمات خود را ارائه می‌دهند.

با استفاده از خدمات کارگزاران سرمایه‌گذاران می‌توانند به راحتی به‌ خریدو‌فروش دارایی‌های مختلف در بازارهای مالی مانند: بورس اوراق بهادار، فارکس یا بازارهای کالا دسترسی داشته باشند. در واقع کارگزاران به‌عنوان رابطی بین مشتریان و بازار عمل می‌کنند.

بااین‌حال کارگزاران انواع مختلفی دارند که عبارت‌اند از:

• کارگزاران بورس
• کارگزاران فارکس
• کارگزاران آنلاین

یکی دیگر از مهم‌ترین مفاهیم بازارهای مالی کمیسیون‌ها می‌باشند. کمیسیون‌ها هزینه‌هایی هستند که کارگزاران به ازای خدمات خود از مشتریان دریافت می‌کنند. این هزینه‌ها بر اساس حجم معاملات یا ارزش دارایی‌های معامله‌شده تعیین می‌شوند.

کمیسیون‌ها معمولا به دو صورت محاسبه می‌شوند:

• کمیسیون ثابت: در این مدل کارگزاران، مبلغ مشخصی را صرف نظر از حجم یا ارزش معامله برای هر معامله دریافت می‌کنند
• کمیسیون درصدی: در این نوع کمیسیون به‌صورت درصدی از مبلغ معامله یا ارزش کل دارایی‌ها محاسبه می‌شود

مکانیزم نقدینگی (Liquidity Mechanism)؛ تنظیم نقدینگی در بازارهای مالی

نقدینگی به این معنا است که بازار می‌تواند به‌سرعت و بدون تغییر زیادی در قیمت، دارایی‌ها را خریدوفروش کند. بازارهای با نقدینگی بالاتر، برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر هستند؛ زیرا امکان مبادله سریع و با هزینه کمتر را فراهم می‌کنند.

مکانیزم شفافیت و اطلاعات (Transparency and Information Mechanism)

در مفاهیم بازارهای مالی، مکانیزم شفافیت به معنای دسترسی آزاد و آسان به اطلاعات بازار است. این اطلاعات شامل: جزئیات مربوط به قیمت‌ها، حجم معاملات، اخبار اقتصادی و سایر فاکتورهای مرتبط می‌شوند. در یک بازار مالی کارآمد، شفافیت اطلاعات به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا تصمیمات بهتری بگیرند و ریسک‌های کمتری را بپذیرند.

مکانیزم اعتماد و اعتبار (Trust and Credit Mechanism)

اعتماد از ارکان اصلی کارکرد صحیح بازارهای مالی به‌شمار می‌آید. افراد و موسسات در بازارهای مالی به دلیل اعتماد به سیستم‌های مالی، کارگزاران و سایر شرکت‌ها اقدام به خریدو‌فروش می‌کنند. همچنین اعتبار و رتبه اعتباری افراد و شرکت‌ها در بازار بر روند معاملات تاثیری مستقیم دارد. مؤسسات معتبری مانند: Moody’s  و Standard & Poor’s مسئول ارزیابی ریسک اعتباری هستند و اطلاعات لازم برای ایجاد اعتماد بین سرمایه‌گذاران و وام‌دهندگان را فراهم می‌کنند.

آشنایی با بورس اوراق بهادار: پایه‌گذار مهم در اقتصاد مالی

بورس‌های اوراق بهادار به‌عنوان مهم‌ترین نهادهای مالی، در جذب سرمایه و هدایت آن به سمت پروژه‌های اقتصادی نقشی کلیدی دارند. سرمایه‌گذاران با استفاده از این بورس‌ها سهام شرکت‌ها، اوراق قرضه و سایر دارایی‌های مالی را خریدو‌فروش کنند. این بورس علاوه بر تامین مالی شرکت‌ها، شفافیت مالی را تضمین می‌کند و اطلاعات بازار را بهبود می‌دهد.

بورس‌ها از طریق سیستم‌های الکترونیکی یا حضوری، خرید و فروش دارایی‌ها را آسان‌تر می‌کنند. در این بازارها قیمت‌ها از طریق تعامل میان خریداران و فروشندگان تعیین می‌شوند و این تعامل به صورت پیوسته و بدون وقفه ادامه دارد.

مهم‌ترین مزایای بورس‌های اوراق بهادار عبارت‌اند از:

• شفافیت: شرکت‌ها به ارائه گزارش‌های مالی دقیق ملزم هستند
• پذیرش سرمایه‌گذاران بین‌المللی: بورس‌ها به سرمایه‌گذاران خارجی اجازه می‌دهند که در بازارهای داخلی سرمایه‌گذاری کنند
• کاهش ریسک سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاران با خرید اوراق بهادار مختلف از صنایع مختلف، ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش می‌دهند
• امکان تعیین ارزش واقعی دارایی‌ها: ارزش اوراق بهادار و سهام بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود که این موضوع قیمت واقعی دارایی‌ها را مشخص می‌کند
• حمایت از اقتصاد ملی: این نوع بورس با جذب سرمایه‌ها، تامین منابع مالی برای پروژه‌های اقتصادی و توسعه صنایع مختلف، در رشد و پایداری اقتصاد کشور نقش دارد